سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

عشایر و روستاییان ۲۷.۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، در تازه‌ترین به‌روز رسانی سرشماری ثبتی مبنایی جامعه عشایری، جمعیت عشایر کوچنده کشور به ۲۵۱ هزار خانوار با بیش از یک میلیون و ۱۵۰ هزار نفر افزایش یافته است.

جمعیت عشایری در ۲۹ استان به غیر از کردستان و تهران پراکنده است و این قشر با در اختیار داشتن ۳۰ درصد از دام سبک و چهار درصد از دام سنگین، ۲۵ درصد از گوشت قرمز کشور را تولید می‌کنند، همچنین ۳۵ درصد از تولیدات صنایع دستی در اختیار آنان است.

طبق آمار اداره کل امور عشایر استان اصفهان، ۹ هزار و ۶۰۵ خانوار عشایری در استان اصفهان زندگی می‌کنند که این تعداد شامل ایلات قشقایی، بختیاری و عرب جرقویه هستند، آنان در شهرهای بویین میاندشت، فریدن و چادگان واقع در غرب استان ۲۷ هزار نفر عشایر ایل بختیاری و در سمیرم، دهاقان و شهرضا در شمال استان ۲۴ هزار نفر از ایل قشقایی و محمدآباد و نصرآباد در شرق اصفهان سه هزار نفر عشایر از طایفه عرب جرقویه سکونت دارند.

عشایر کوچروی استان اصفهان در بالغ بر ۶۰ درصد از منابع ملی و عرصه‌های طبیعی این خطه به ویژه در مراتع حضور دارند و ییلاق و قشلاق می‌کنند.

۵.۶ میلیون هکتار معادل ۸۹ درصد از مراتع این استان تراکم گیاهی و میزان علوفه کمی دارد و به اصطلاح فقیر است، تنها ۱۱ درصد از مراتع این استان از وضعیت نیمه متراکم و متراکم برخوردار است و علوفه و پوشش گیاهی قابل ملاحظه ای در آن به چشم می‌خورد.

۶.۳ میلیون هکتار از ۹.۷ میلیون هکتار منابع طبیعی استان اصفهان را مراتع تشکیل می‌دهد و حفظ و احیای این داشته‌های با ارزش طبیعی اهمیت زیادی دارد و همگان باید درباره آن احساس مسوولیت داشته باشند.

اکنون حدود ۲.۲ میلیون واحد دامی در استان وجود دارد اما ظرفیت منابع طبیعی و مراتع استان برای چرای دام ۱.۲ میلیون واحد دامی است، بنابراین یک میلیون واحد دامی مازاد در استان داریم که برای مراتع بار اضافه خواهد بود.

تخریب مراتع، آفت کوچ زودهنگام عشایر به استان اصفهان

یکی از مشکلات اصلی مرتبط با عشایر و مراتع منابع طبیعی، ورود و کوچ زودهنگام عشایر به مناطق ییلاقی استان اصفهان در فصل بهار است، پیش‌تر و در روزهای مطلوب از حیث بارندگی و نبود گسترده معضل خشکسالی، عشایر نه با خودرو بلکه پیاده، نیمه‌های اردیبهشت هر سال به سمت استان حرکت می‌کردند و اواخر اردیبهشت یا اوایل خرداد به ییلاق می‌رسیدند و این امر تخریب زودهنگام عرصه‌های مرتعی و پوشش گیاهی موجود به واسطه چرای بیش از حد دام را در پی نداشت.

اما در سال‌های اخیر عشایر از استان های مبداء شامل فارس، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر با تاکید مسوولان استانی زودتر از موعد و حوالی ۱۵ فروردین و بیشتر با خودرو به سمت استان اصفهان کوچ خود را آغاز می‌کنند که این امر برای مراتع استان اصفهان که علوفه شان تازه در بدو رشد قرار گرفته، مضر است.

به معنای دیگر عشایر و دام های آنان یک ماه زودتر در مراتع استان اصفهان مستقر می‌شوند که تخریب شدید پوشش گیاهی را به دنبال دارد و روز به روز به فقر مراتع از لحاظ پوشش گاهی دامن می‌زند.

در همین پیوند مدیرعامل اتحادیه مرتعداران استان اصفهان گفت: پیش تر مراتع میان بند بین مناطق قشلاقی و ییلاقی وجود داشت و دام عشایر از این مراتع استفاده می‌کردند اما این عرصه‌ها اکنون کمتر وجود دارد و بیشتر عشایر دام خود را با تریلی و کامیون رهسپار ییلاق می کنند لذا زودهنگام به مراتع مقصد در استان می‌رسند.

صَفَر علیمردانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در موضوع جدول زمان‌بندی و مدیریت کوچ در استان‌ها و دستگاه‌های مرتبط به صورت جزیره‌ای عمل می‌‍‌شود و دستگاه‌ها تنها نظرات و اهداف خود را دنبال می‌کنند، اما باید بدانیم که جلوگیری از کوچ زودهنگام نیازمند همکاری بین دستگاهی و دیدگاه کلان برای حفظ مراتع و سوی دیگر کوچ به موقع و رفاه بیشتر عشایر است.

رفتار زننده با عشایر اصفهان در استان‌های مبداء کوچ

وی گفت: رفتارهایی که در برخی استان‌های مبداء با عشایر شاهد آن هستیم زیبنده نیست، به نوعی به زور مبداء رانده می‌شوند و شان و منزلتشان زیر سوال می‌رود بنابراین لازم است که واحدها و دستگاه‌های مختلف استانی و منطقه‌ای با برگزاری جلساتی، هماهنگی لازم را داشته باشند و با توزیع اقلام مختلف از جمله نهاده‌های دامی زمینه جلوگیری از خروج زودهنگام و کوچ به موقع عشایر را فراهم کنند.

مدیرعامل اتحادیه مرتعداران منابع طبیعی اصفهان اضافه کرد: هماهنگی‌های بین استان های مبداء و مقصد باید به صورت منطقه ای و با حضور مسوولان کشوری و بالادستی باشد تا به نوعی شاهد الزام در اجرای آیین نامه جلوگیری از کوچ زودهنگام باشیم.

در این پیوند مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان نیز تصریح کرد: حدود ۱۰ درصد از عشایر از زمان مناسب کوچ تخطی می‌کنند و زودتر از موعد به مراتع استان اصفهان وارد و دیرهنگام از آن‌ها خارج می‌شوند و همین امر فقیرشدن مراتع و ضعیف شدن پوشش گیاهی عرصه‌های طبیعی این استان را رقم زده است.

ابوطالب امینی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: از سوی دیگر عشایر قانونمند از این امر ناراضی‌اند زیرا در زمان مناسب به مراتع وارد می‌شوند اما پیش از آنان، دامداران فرصت طلب سبب تخریب مراتع و ضعیف شدن پوشش گیاهی نواحی ییلاقی شده‌اند.

تعامل میان استانی و بین دستگاهی، لازمه حل این معضل

وی خاطرنشان کرد: بنابراین لازم است دستگاه‌های اجرایی مرتبط مختلف استان‌های مبداء و مقصد مانند استانداری، سازمان جهاد کشاورزی، عشایر،، نیروی انتظامی، منابع طبیعی، پلیس راه، راهداری، فرمانداری و دامپزشکی با هدف رفع این معضل گرد هم آمده و همکاری و تعامل را سرلوحه کار خود قرار دهند تا کوچ عشایر در زمان مناسب انجام گیرد.

استان اصفهان در مرکز کشور از جمله مناطقی‌ است که پهنه گوناگون زیست محیطی و حیاتی را داراست، این استان ۱۰.۷ میلیون هکتار دارد که بیش از ۹۰ درصد آن معادل حدود ۹.۸ میلیون هکتار را عرصه‌ منابع طبیعی و ملی و از این میزان حدود ۴۰۳ هزار هکتار را جنگل(معادل ۴ درصد)، ۶ میلیون هکتار را مرتع(معادل ۶۴ درصد) و سه میلیون هکتار را بیابان (معادل ۳۲ درصد) دربرگرفته است. این استان از نظر تقسیم بندی نواحی رویشی در ۲ ناحیه رویشی زاگرسی و ایران تورانی قرار گرفته است که ناحیه رویشی زاگرسی، غرب و جنوب استان را شامل می‌شود و بقیه مناطق جزو ناحیه رویشی ایرانی تورانی به شمار می‌رود.