سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

به گزارش روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان،  جنگل‌ها، توده‌های سبزی که حدود یک‌سوم از زمین‌های جهان را به خود اختصاص داده‌اند، سرپناه بیش از نیمی از گونه‌های ساکن در خشکی هستند، به تعادل اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و رطوبت موجود در هوا کمک و از حوزه‌های آبخیزداری تأمین‌کننده آب شیرین رودخانه‌ها محافظت می‌کنند بیش از هر برهه زمانی دیگر مورد توجه قرار گرفته‌اند، البته با وجود نابودی سالانه میلیون‌ها هکتار از جنگل‌های سراسر دنیا به دلایل گوناگون و ناکامی محافظان محیط زیست از مقابله با این معضل، انسان هنوز هم راهی طولانی برای درک عمیق‌تر اهمیت این پوشش‌های مفید و حیاتی برای کره زمین در پیش‌رو دارد، از این‌رو در کشور ایران روز هشتم مردادماه به نام "جنگل رمز حیات" نام‌گذاری شده؛ روزی بسیار پراهمیت است، چراکه نقش جنگل‌ها در پایداری سرزمین و شادابی حیات انسان‌ها، جانوران و گیاهان و نقشی که در تأمین آب، هوا و امنیت غذایی ایفا می‌کند، غیرقابل‌انکار است، بنابراین هدف اصلی این روز، ارج نهادن به نقش بی‌بدیل و تأثیرگذار جنگل‌ها در نیل به توسعه پایدار و حفظ بستر حیات برای بقای انسان و همه موجودات زنده است.

در ایران شش نوع جنگل وجود دارد، این جنگل‌ها شامل جنگل‌های هیرکانی، بلوط غرب ایران، قره‌داغ یا ارسباران، دریایی حرا و چندل (مانگرو)، خشک داخلی و جنگل‌های دست‌کاشت که همه آن‌ها در معرض خطر قرار دارند، است، از آنجا که نام قدیم گرگان «هیرکان» بوده، نام این جنگل به هیرکانی معروف شده است؛ این جنگل از گرگان تا گیلان، آستارا، آذربایجان ادامه دارد و به جنگل‌های بارانی هم معروف است. جنگل‌های دریایی حرا و چندل (مانگرو) که با جزر و مد دریا رشد و نمو یافته‌، اکنون به‌دلیل بی‌توجهی در حال نابودی است. جنگل قره‌داغ یا ارسباران به‌دلیل رطوبت رود ارس ایجاد شده و درختان این جنگل و حیواناتی که در آن زیست می‌کنند؛ منحصربه‌فرد هستند، اما این جنگل‌ها نیز در حال نابودی است.

لزوم بروزرسانی معیارهای ارزیابی زیست‌محیطی برای حفظ جنگل‌ها

کامران پورمقدم، رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اظهار کرد: جنگل‌های مانگروی ایران یکی از نقاط منحصربه‌فرد زیستگاه‌های مانگروی دنیا محسوب می‌شود، زیرا این رویشگاه بین عرض‌های ۲۵ تا ۲۷ درجه گسترش پیدا کرده و این منطقه از نقاط جغرافیایی خاص است.

وی اضافه کرد: مساحت جنگل‌های مانگرو در ایران بیش از ۲۷ هزار هکتار است که غالب گونه‌های آن گونه حرّا با اسم علمی Avicenna Marina است. این جنگل‌ها از خلیج نایبند در بوشهر تا خلیج گواتر در جنوب سیستان و بلوچستان و در حاشیه دریای عمان گسترش پیدا کرده است. بیش از ۹۰ درصد این جنگل‌ها چه از لحاظ کیفیت و کمیت در استان هرمزگان مانند بندر خمیر و جزیره قشم واقع شده است، البته لکه‌ای در منطقه خور آذینی استان هرمزگان شهرستان سیریک وجود دارد که گونه «چندل» است.

رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان اینکه یکی از فواید جنگل‌های مانگرو تنوع زیستی آن‌هاست، اظهار کرد: به علت وجود مواد مغذی بسیار ارزشمند برای توده‌های حیوانی و جانوران آبزی و حیات وحش دریا و حتی خشکی، تنوع زیستی در جنگل‌های مانگرو بسیار بالا است بنابراین تکثیر میگو و ماهی در این رویشگاه با کیفیت بسیار بالا انجام می‌شود.

وی افزود: به همین علت جوامع محلی که به شغل صیادی مشغول بوده بسیار مایل به حفظ و توسعه این رویشگاه‌ها هستند، زیرا به صورت مستقیم به معیشت و کیفیت بیشتر صیادی آن‌ها کمک خواهد کرد.

پورمقدم درباره اقدامات سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری برای حفاظت از جنگل‌های مانگرو گفت: طرحی تحت عنوان طرح ملی مدیریت جنگل‌های مانگرو با هدف مدیریت و صیانت از این جنگل‌ها در استان‌های جنوبی کشور یعنی خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان در حال اجراست. بخشی از این طرح مربوط به عملیات احیایی، توسعه جنگل‌های مانگرو در قالب نهالکاری و بذرکاری و بخش دیگر آن مربوط به اقدامات حفاظتی مانند گشت‌های قایق‌های موتوری برای جلوگیری از قطع درختان و سرشاخه‌زنی است.

وی با اشاره به طرح کاشت یک میلیارد اصله نهال در کشور اضافه کرد: عملیات احیایی و کاشت درخت و جنگلکاری در جنگل‌های مانگرو در قالب طرح کاشت یک میلیارد اصله نهال انجام می‌شود. در این جهات مناطقی را در قالب مناطق مستعد برای احیای جنگل‌های مانگرو در این رویشگاه‌ها در استان‌های جنوبی بر اساس مطالعات ساحلی شناسایی کردیم. از مرداد ماه جمع‌آوری بذر و تولید نهال با کمک جوامع محلی که بخش عمده آن‌ها به صیادی اشتغال دارند- در تمام استان‌های جنگل حرا به‌وبژه در استان هرمزگان انجام می‌شود. کاشت هم در فصل مستعد از سوی جوامع محلی صورت می‌گیرد.

چه عواملی موجب تخریب جنگل‌ها می‌شود؟

رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور تاکید کرد: پیش‌بینی می‌کنیم که در حدود ۵۹ هزار هکتار عرصه مستعد برای «حرّاکاری» در جنگل‌های مانگرو وجود داشته باشد که به فراخور اعتبارات و هماهنگی جوامع محلی و مشارکت آنها طی چهار تا پنج سال در کل رویشگاه‌های جنوبی مانگرو کشور انجام شود.

وی با اشاره به عوامل تخریب رویشگاه‌های مانگروی کشور گفت: احداث تأسیسات در بالادست این رویشگاه از عوامل تخریب آن محسوب می‌شود، چرا که جریان هیدرولوژیک آب شیرین در محل ورود آن به دریا را مختل می‌کند. هر اقدامی که موجب ایجاد اختلال در ورود یا جریان آب شیرین از بالادست به مصب دریا شود، می‌تواند به این رویشگاه آسیب برساند، از جمله این اقدامات می‌توان به ایجاد پل، سد، جاده‌سازی، تأسیسات پرورش میگو اشاره کرد که اگر بر اساس مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی نباشد می‌تواند این رویشگاه را دچار آسیب و آن را تخریب کند.

پورمقدم عبور لنج‌ها و قایق‌های حاوی کالای قاچاق از خورها و رویشگاه‌های مانگرو را از دیگر عوامل تخریب این زیستگاه دانست و تصریح کرد: این قایق‌ها موج‌های سنگینی را ایجاد می‌کنند و باعث فرسایش پای درختان و در نهایت سرنگونی و آسیب به این رویشگاه می‌شوند.

وی با بیان اینکه وجود پساب‌های صنعتی و تخلیه مواد نفتی در دریا به صورت اشتباه به این اکوسیستم آسیب وارد می‌کند، افزود: سعی شده با هماهنگی با نیروی انتظامی، جوامع محلی، صیادان و متولیان صنایع فعال در بالادست این رویشگاه‌ها، این آسیب‌ها را به حداقل برسانیم. این اتفاق در خلیج نایبند افتاد و خوشبختانه توانستیم تهدید این منطقه یعنی جاده سازی و پل سازی را به حداقل برسانیم چراکه این تأسیسات ورود آب شیرین به رویشگاه‌های مانگرو را تهدید می‌کرد.

رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اشاره به همکاری سازمان منابع طبیعی با سازمان محیط زیست برای حفاظت از جنگل‌های حرّا اظهار کرد: این جنگل‌ها جزو تالاب‌های دریایی محسوب می‌شوند و در قالب کنوانسیون حفاظت از تالاب‌ها یعنی کنوانسیون رامسر تحت حفاظت قرار گرفته‌اند. این رویشگاه در دهه ۷۰ میلادی به‌صورت رسمی از طریق یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت شد بنابراین یک محدوده بزرگ واجد تنوع زیستی و حفاظت‌شده محسوب می‌شود.

وی اضافه کرد: سازمان محیط زیست در قبال حفاظت از تالاب‌ها مسئولیت‌هایی دارد و اقدامات حفاظتی خود را انجام می‌دهد و بخشی از عملیات حفاظتی که به‌صورت گشت و مراقبت قایق موتوری است، با همکاری منابع طبیعی صورت می‌گیرد. عمده عملیات احیایی این رویشگاه که مربوط به جنگل‌کاری و توسعه جنگل‌های مانگرو در مناطق مستعد و احیای این رویشگاه‌ها است توسط منابع طبیعی انجام می‌شود و این کار را با هماهنگی سازمان محیط زیست و مناطق آزاد ویژه مانند منطقه آزاد قشم انجام می‌دهد و هماهنگی خوبی با آن‌ها دارد.

پورمقدم با بیان اینکه باید ارزیابی تهدیدات بر اثر ایجاد تأسیسات یا ساخت و ساز و فعالیت این صنایع در بالادست این رویشگاه‌ها آسیب می‌رساند به صورت دقیق‌تر انجام شود، گفت: سازمان محیط زیست در بسیاری از موارد ورود کرده و با همکاری دو سازمان برای کاهش تهدیدات تلاش شده است. منابع طبیعی یا محیط زیست به‌تنهایی نمی‌توانند اقدامات بازدارنده را برای برخی فعالیت‌های بالادست انجام دهند و هم‌افزایی دو دستگاه باعث شده است که این تهدیدات کاهش یابد.

وی خاطرنشان کرد: بهترین ابزار قانونی ارزیابی زیست محیطی است البته باید شاخص‌های آن به‌روز و دقیق‌تر شود و با توجه به تغییرات اقلیمی باید حفاظت از این رویشگاه‌ها و اقدامات احیایی بیشتر صورت پذیرد.

نابودی تمام جنگل‌های ایران تا ۵۰ سال دیگر

اسماعیل کهرم، کارشناس و کنشگر محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار کرد: نابودی جنگل‌های ایران تا ۵۰ سال آینده، مطابق با برآوردهای هشدارگونه ناسا از وضعیت ایران حقیقت دارد، به این معنا که با تداوم این شرایط، طی سال‌های ۲۰۵۰ تا ۲۰۶۰ اثری از جنگل‌هایی که امروز می‌شناسیم در کشور باقی نخواهد ماند.

وی با ابزار تأسف از اینکه جنگل‌های ایران وضعیت بسیار نامناسبی دارند، گفت: چندی پیش با حضورم در کنفرانس GPL کشور آلمان یکی از سازندگان این دستگاه‌ها ضمن گفت‌وگوی دو نفره مطرح کرد که اکنون متوجه شده‌ایم که بهترین کار در فضا مشاهده زمین از مریخ است، طی این مشاهدات دیدیم که در کشور شما ایران سالیانه یک تا ۱.۵ درصد از جنگل‌ها در حال نابود شدن هستند.

این کارشناس و کنشگر محیط‌زیست ادامه داد: اگر سالانه یک درصد جنگل‌ها در ایران از بین برود طی ۱۰۰ سال آینده جنگلی نخواهید داشت و با ۱.۵ درصد حدود ۷۵ سال دیگر تمام جنگل‌های کشورتان نابود می‌شوند.

منبع: ایمنا